Competenties zijn een samenspel van werken aan kennis, vaardigheden en houdingen. Interculturele competentieontwikkeling is, aldus Cimic , een levenslang proces waarbij bewustwording (awareness+) als hoeksteen wordt beschouwd. Die bewustwording leidt tot een diepere ontwikkeling van de kennis, vaardigheden en houdingen, tot bewustwording van de persoonlijkheid, tot de ontwikkeling van een kritische kijk ten aanzien van zichzelf en tot creatieve en kritische manieren om met de werkelijkheid om te gaan. Interculturele competentie is in die zin het in mekaar haken en op mekaar doorwerken van kennis, vaardigheden en attitude én van een bewustwordingsproces. Eens gestart kan dat proces niet meer teruggedraaid worden.

Welke kennis, vaardigheden en houdingen zijn nodig?

De kennis en vaardigheden die iemand nodig heeft worden in eerste instantie bepaald door de functie die men bekleedt. Van een educatieve medewerker worden andere competenties verwacht dan van een administratieve medewerker. Toch zijn er een aantal ondergrenzen te trekken die in meer of mindere mate voor iedereen in de organisatie gelden.

Maar competenties worden niet enkel bepaald door de functie. Ook de context speelt een belangrijke rol. Het is immers de context of situatie die mee bepaalt wat een adequate reactie is.

Belangrijke kennis is weten waar je organisatie voor staat, wat ze wil realiseren (de visie en missie van de organisatie), naast een basiskennis over de doelgroep(en) waarmee gewerkt wordt.
Als belangrijkste vaardigheden somt de8 actief luisteren, in dialoog treden, empathie tonen, grenzen stellen, consequent handelen op.

Daarnaast zijn motivatie, een open houding en de bereidheid tot leren van essentieel belang voor goede interculturele competenties. Je moet je er namelijk van bewust zijn dat mensen met een diverse achtergrond anders handelen en denken vanuit andere referentiekaders. Als die gevoeligheid er niet is, is er kans op onbegrip en frustratie. Maar dat mag niet leiden tot stereotypering en hokjesdenken. Mensen zijn in de eerste plaats individuen en geen vertegenwoordigers van hun cultuur.

Cimic kwam op basis van o.m. literatuur tot 9 dimensies inzake interculturele competentie. Het gaat om:

• zelfkennis: reflectie op het eigen handelen en het eigen zijn, waarbij de eigen logica en eigen vanzelfsprekendheden worden bevraagd;
• flexibiliteit: de zoektocht naar de eigen grenzen, het vinden van een evenwicht tussen ‘aanpassen’ versus ‘openheid t.a.v. (cultureel) niet of minder vertrouwde situaties, gewoonten, gebruiken, …;
• veerkracht: gaat over de mate van draagkracht die een individu of organisatie heeft om om te gaan met spanningen, frustraties, weerstand ten gevolge van nieuwe situaties;
• ontvankelijkheid: niet enkel de aanwezigheid van ‘verschil’ bepaalt de meerwaarde ervan voor een organisatie; het is vnl. de houding t.a.v. ‘verschil’ die het succes van een ontmoeting of samenwerking zal bepalen;
• kennisverwerving: deze dimensie gaat over het zoeken van de balans tussen enerzijds kennis over de cultuur en oog hebben voor de uniciteit van elke persoon in een welbepaalde situatie;
• relationele competentie: focust op het gevoelig zijn voor de unieke mix van identiteiten die ieder persoon is (op basis van sekse, leeftijd, opleiding, edm.) en het niet louter laten primeren van de culturele achtergrond van de ander;
• communicatieve competentie: heeft te maken met de capaciteit tot actief luisteren, d.w.z. zich echt proberen in te leven in wat de ander je wil vertellen en oog te hebben voor effecten van jouw (manier van) communicatie;
• conflcithantering: hier gaat het om het durven en kunnen aangeven van de eigen grenzen (het zogenaamde niet-onderhandelbare kader) in relatie tot de voor jou/de organisatie concrete meerwaarde van verschil;
• multiperspectiviteit: gaat uit van gelijkwaardigheid en zoekt vanuit dat principe een balans tussen ‘erkende gelijkheid en ‘erkende diversiteit’.

Hoe kan je hier concreet mee aan de slag in je organisatie?

Door de interculturele competenties van je medewerkers in kaart te brengen en daarop verder te werken. Het werkt motiverend en dynamiserend als mensen ontdekken dat ze reeds over heel wat basisvaardigheden beschikken, maar ook nog verdiepende stappen kunnen zetten. In een volgende fase kan je nagaan of de competenties die belangrijk zijn voor je organisatie voldoende ontwikkeld zijn bij iedereen.

Basisvoorwaarde om hier rond te werken in de organisatie is de openheid bij iedereen om kritisch naar zichzelf te kijken en de beslissing om procesmatig aan interculturele competenties te werken.

Een aantal organisaties kunnen je begeleiden en ondersteunen bij het aanscherpen van de interculturele competenties van de medewerkers.

Je kan onder meer terecht bij de integratiecentra. Op www.kruispuntmi.be vind je de contactgegevens van de acht integratiecentra in Vlaanderen en Brussel: één in elk Vlaamse provincie, en één in Antwerpen, Gent en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De integratiecentra hebben twee hoofdopdrachten:

• Ze ondersteunen het samenleven in diversiteit.
• Ze bevorderen de toegankelijkheid van diensten en voorzieningen voor een divers publiek en begeleiden interculturaliseringsprocessen.

Daarnaast worden hier en daar elektronische tools ontwikkeld waardoor ieder op haar of zijn tempo kan werken aan het verdiepen van de interculturele competenties.

Via http://www.interculturelecommunicatie.com kom je op de website van de Nederlandse prof. Interculturele Communicatie Wasif Shadid. Ga naar ‘E-learning Interculturele Competenties’.

Bij Cimic kan je terecht voor:

• Het afnemen van de Interculturele-Competentie-Wijzer. Hiermee kan je nagaan hoe je ‘scoort’ op elke dimensie. Het is daarbij belangrijk om het samenspel tussen de 9 dimensies te zien. De ene dimensie is niet belangrijker dan de andere. De IC-Wijzer wordt enkel afgenomen op vraag. Contacteer joke.simons@lessius.eu.
• Het e-traject Entercultureel. Dat traject biedt een reflectie- en handelingskader, zet aan tot nadenken en helpt de blik op jezelf verruimen door onder meer ervaringsgerichte oefeningen. Je kan een kijkje nemen op http://entercultureel.khm.be en een passwoord en log-in bekomen bekomen bij joke.simons@lessius.eu.