“Vrijwilligerswerk, dat is niet meer van deze tijd”… tijd om die uitspraak te ontkrachten. Onderzoekscijfers tonen aan dat Vlaanderen hoge toppen scheert: ruim één miljoen mensen doet regelmatig vrijwilligerswerk en dat blijft vrij stabiel. Het ziet er alleen wat anders uit. Onze motivatie, eigen levensloop en persoonlijke beleving bepalen onze vrijwillige inzet. We gaan een LAT-relatie aan met (meerdere) vrijwilligersorganisaties. En we verkiezen informele, losse groeperingen.
Aantal vrijwilligers blijft hoog
Goed nieuws. Het negatief betoog over engagement, vrijwillige inzet en deelname aan het maatschappelijk leven is onterecht. Maar liefst 1 op 5 Vlamingen doet regelmatig vrijwilligerswerk. Vlaanderen is een van de best presterende landen van Europa. De laatste 15 jaar bleef dat aantal vrij stabiel. Enkel het gemiddeld aantal uren vrijwilligerswerk per week daalt en tussen 25 en 45 jaar doen we minder vrijwilligerswerk. Erkende sociaal-culturele organisaties kunnen rekenen op zo’n 200.000 vrijwilligers, dus een vijfde van het Vlaamse totaal. Ook dat is stabiel. Enkel het aantal bestuursvrijwilligers daalt. De redenen lees je hieronder.
Do-it-yourself-biografie
Geïndividualiseerd engagement, het lijkt wel een paradox. Door maatschappelijke evoluties zoals individualisering verandert de manier waarop we ons inzetten als vrijwilliger. Vroeger speelde de verzuiling haar rol: was je geboren in een katholiek nest, dan deed je vanzelfsprekend vrijwilligerswerk in een katholieke vereniging. In tegenstelling tot die sociaal voorgeschreven biografie, bepalen we nu meer zelf onze inzet: onze noden, motivatie, interesses, competenties en de combineerbaarheid met onze eigen agenda, familie, werk, hobby’s en vrienden.
Flexibel maar bewust engagement
Shopgedrag? Flexibiliteit is een beter woord. We maken bewuster keuzes in ons vrijwiligerswerk, zijn loyaal binnen meer tijdelijke engagementen. Onze interesse, motivatie, behoefte en agenda hangen af van de levensfase waarin we zitten en die verandert om de zoveel jaar. Ons vrijwilligerswerk verandert mee; dat heet de levensloop van een vrijwilliger. Onze relatie met een organisatie verschuift van een langdurige relatie naar een LAT-relatie.
De nieuwe vrijwilliger bestaat niet
Herken je dit? Je meldt je aan als nieuwe vrijwilliger en voor je het goed beseft, word je gebombardeerd tot voorzitter. ‘Ferm gejost’, want we willen geen stempel als vrijwilliger. Een functie spreekt ons minder aan, zeker niet voor het leven. We willen een afgebakende taak. De Nederlandse onderzoekster Tonkens nuanceert: “De zogenaamde nieuwe vrijwilliger, die van de korte, eenmalige klussen, ben ik nog niet tegengekomen. Het gros van de mensen wil deel uitmaken van iets dat groter is dan hun eigen rol.” Persoonlijke beleving staat centraal. Intensivering heet dat. Dat is niet gelijk aan gemakkelijk vermaak maar is gericht op betekenis creëren, waarde zoeken, ontplooiing, betrokkenheid of bijdragen tot sociale verandering.
Verenigen is belangrijker dan de vereniging
Ook informalisering steekt de kop op. Er zijn minder hiërarchische, formeel geregelde vormen van vrijwilligerswerk. We verbinden ons aan een idee of een missie, meer dan aan een organisatie. Horizontale en informele, losser georganiseerde initiatieven, zoals burgerinitiatieven, trekken ons aan. Niet omdat ze vrijblijvend zijn – dat zijn ze niet – maar omwille van de autonomie.
Tips voor vrijwilligersorganisaties
In tijden van verzuiling hadden vrijwilligersorganisaties zekerheid over de instroom van vrijwilligers. Sinds vrijwilligers bewuster keuzes maken, vraagt het van organisaties een extra inspanning. Maar geïndividualiseerd engagement hoeft geen bedreiging te zijn. Hoe? Door in te spelen op de motivatie, levensloop en beleving van vrijwilligers. En proberen los te komen van veel vergaderen, vaste functies en hiërarchische structuren; ICT en sociale media zijn daarvoor dankbare instrumenten.
Meer weten?
Deze blog is deels gebaseerd op ‘Toekomstverkenning: de blik van sociaal-cultureel volwassenenwerk, amateurkunsten en jeugdwerk gericht op 2025’ van Socius. Dit rapport kan je hier downloaden.
Sinds oktober zijn we een kwantitatief onderzoek naar vrijwilligerswerk in België rijker. Het is de eerste keer dat voor ons land volledige cijfers beschikbaar zijn. De Koning Boudewijnstichting stelde op 19 oktober de studie voor. Socius was erbij en bundelde de belangrijkste bevindingen voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk.
