Zoek jij als sociaal-cultureel werker ook al eens inspiratie in de wetenschappelijke literatuur? Over allerlei thema’s zoals vrede, mobiliteit, milieu en natuur, arbeid, armoede, zorg en gezondheid vind je tal van publicaties. Veel van die thema’s staan niet alleen hoog op de onderzoeksagenda, maar ook op de politieke en publieke agenda. Juist daarom sluiten die onderzoeksbevindingen nauw aan bij de missies en ambities van sociaal-culturele organisaties.

Als sociaal-cultureel werker maak je er dankbaar gebruik van. Dat lezen we in jullie beleids- en projectplannen. Daaruit een top drie selecteren is voor elk van die thema’s voer voor inhoudelijke specialisten. Er is ook onderzoek dat heel specifiek inzoomt op sociaal-culturele praktijken. Toegegeven, dat soort publicaties ligt minder talrijk in de boekenrekken. Niettemin vielen er de afgelopen jaren inspirerende bevindingen te rapen.

Een top drie

Socius zet voor jou drie publicaties in de kijker, een top drie van de afgelopen jaren. In “De waarde van cultuur” biedt Pascal Gielen en zijn collega’s uit Groningen je heldere inzichten over de brede cultuursector als een maatschappelijk bijzonder relevant praktijkdomein. Frank Cockx en Hanne Bastiaensen  tonen je hoe deelnemers zelf vanuit hun eigen beleving en op een eigenzinnige manier betekenis geven aan sociaal-culturele praktijken. En ten slotte richt Marcel Spierts je aandacht op je eigen rol als sociaal-cultureel werker. Hij legt je haarfijn uit hoe die rol doorheen de tijd mee evolueerde met maatschappelijke ontwikkelingen.

De waarde van cultuur

Pascal Gielen en zijn collega’s zochten in relevant internationaal onderzoek naar bewijs voor de waarde van cultuur. Hoewel hun inventaris geen eenduidig antwoord geeft, levert het wel een goede synthese van alle beschikbare empirische evidentie over de waarde van cultuur en sociaal-cultureel werk. Deze zes bevindingen springen er uit:

• Cultuureducatie draagt bij tot cognitieve vaardigheden op het vlak van cultuur zelf.
• Cultuurparticipatie levert een wezenlijke bijdrage aan zowel mentale als fysieke gezondheid.
• De georganiseerde cultuursector zet aan tot emotionele betrokkenheid en (zelf)reflectie.
• Culturele activiteiten leveren een bijdrage tot de groei van (de lokale) economie.
• Deelname aan culturele activiteiten leidt tot het versterken van de sociale banden binnen de eigen groep en het aanhalen van sociale banden met vreemden of onbekenden.
• Cultuurparticipatie vergroot het sociaal kapitaal.

Naast een inventaris van empirisch onderzoek biedt de studie ook een theoretische duiding van de waarde van cultuur. Vooral dit deel van de publicatie trok onze aandacht. De onderzoekers stellen dat cultuur op de eerste plaats mensen mogelijkheden biedt om hun leven waarde te geven, om een waardevol leven te leiden:

• Alleen via cultuur kunnen mensen zin geven aan hun leven en aan hun plaats in een samenleving.
• De core-business van de cultuursector is het vormgeven van het samenleven.
• De cultuursector ontwerpt methodieken en strategieën om onze cultuur levendig te houden.
• Een gemeenschap kan niet zonder een gemeen, een ruimte van culturele uitwisseling en dissensus waarin uiteenlopende meningen, attitudes en leefstijlen voortdurend botsen. Net die dissensus in het gemeen maakt dat een gemeenschap levendig blijft.
• Economische en politieke activiteiten steunen op cultuur. Ze zijn in feite cultuur.

Maatschappelijke domeinen zoals de politiek, het onderwijs, een religie, de media en niet in de laatste plaats de economie, bepalen de vorm van onze samenleving. De brede cultuursector doet dit meer reflectief door de samenleving trefzeker in een richting te proberen te duwen. Gezien de veelheid en diversiteit van culturele spelers leidt dat geduw en getrek niet tot een heldere richting, laat staan een harmonieuze samenleving. Eerder leidt dat bonte gezelschap van vormgevers tot een gemeen van vele uiteenlopende interacties en samenlevingsmodellen. Gielen vermoedt dat dat de kern is van wat we ‘democratie’ noemen.

Wil je beter begrijpen hoe ook je eigen praktijken bijdragen aan onze democratische samenleving? Dan is het onderzoeksrapport een absolute aanrader. Je kan ook het ‘gemeen’ boekje van Patrick De Rynck raadplegen, een bondige versie volledig in lijn met de bevindingen van het rapport.

De betekenis van sociaal-culturele praktijken

Een mix van vier functies en drie rollen behoort tot het DNA van het sociaal-cultureel werk. Die functies en rollen zijn ook betekenisvol voor de deelnemers aan de zeer verscheiden praktijken en initiatieven. Dat blijkt uit de levensverhalen die Frank Cockx en Hanne Bastiaensen optekenden van deelnemers aan sociaal-culturele activiteiten. We sluiten met ons DNA goed aan bij hun beleving en verwachtingen. Vanuit hun standpunt zijn bovendien ook ontmoeting en ontspanning erg belangrijk.

De opgetekende levensverhalen tonen erg verschillende motivaties om deel te nemen aan sociaal-culturele praktijken en verschillen in de impact ervan. De onderzoekers presenteren op basis van die verschillen vier figuren van betekenisverlening:

• zij die door nuttigheids- en nieuwsgierigheidsoverwegingen eerder toevallig betrokken zijn bij sociaal-culturele praktijken (utility of curiosity driven).
• zij die streven naar de ontwikkeling van de eigen kwaliteiten en via deelname zichzelf als persoon versterken (empowerment driven).
• zij die erop uit zijn om samen te zijn en zich inzetten voor een groep. Door deel te nemen raken ze verbonden met de buurt, een groep, hun gemeenschap (community driven).
• zij die streven naar specifieke maatschappelijke veranderingen (social change driven).

Het is een voortdurende uitdaging om, vertrekkende van de missie van je organisatie en je ambitie als sociaal-cultureel werker, gepast op die verschillende profielen in te spelen. In het onderzoeksrapport vind je kapstokken die je daarbij kunnen helpen.

De stille krachten van de verzorgingsstaat

Sinds het ontluikend vakmanschap vanaf 1945 tot en met vandaag lopen verschillende episodes waarin de sociaal-culturele beroepen zich ontwikkelden. Die ontwikkeling was bij momenten stormachtig. Na de oorlog koesterde de politieke en culturele elite torenhoge verwachtingen: sociaal-cultureel werkers dragen bij tot individuele ontplooiing en de modernisering van onze samenleving. In de woelige jaren zestig en zeventig radicaliseerde het sociaal-cultureel werk. Maar in de decennia daarna kwam de ontnuchtering. Bezuinigingen volgden. Vandaag plaatst de opkomst van de participatiesamenleving sociaal-culturele professionals terug in het hart van de maatschappij.

Over deze tijdspanne en episodes heen slagen sociaal-cultureel werkers erin om hun professionaliteit, vakmanschap en ambachtelijkheid naar een hoger plan te tillen. Marcel Spierts toont ons haarfijn hoe de aandacht van sociaal-cultureel werkers daarbij pendelt tussen maatschappelijke verandering en individuele ontwikkeling.

In zijn boek werkt hij de logica van het activeren uit aan de hand van volgende begrippen: aansluiten en afstemmen, empowerment, partnership, arrangeren en ensceneren en ten slotte verbinden. Als je volgens deze logica werkt, breng je mensen bij elkaar. Op de plek waar dat gebeurt, heb je aandacht voor wat er tussen mensen onderling speelt én voor wat er met individuen aan de hand is. Er schuilt ambachtelijkheid in je professioneel handelen: je weet wanneer je iemand moet confronteren dan wel ruimte moet geven, wanneer je moet uitdagen en veiligheid moet bieden. Er zit ook vakmanschap in: je kijkt meeromvattend, hebt oog voor de bredere context, ziet waar je een verschil kan maken, waar je verbindingen kan leggen en wat mensen nodig hebben.

Marcel Spierts is geboren, getogen en werkzaam in Nederland. Dat lees je tussen de letters in zijn boek. Nederland is Vlaanderen niet, ook al lopen ontwikkelingen in het sociale culturele veld er over dezelfde grote lijnen als in Vlaanderen. Op Sociaal.net interpreteert Gie Van den Eeckhaut de inzichten van Spierts vanuit een Vlaamse sociaal-culturele traditie. Geïnspireerd door “De stille krachten van de verzorgingsstaat” roept hij ons op om werk te maken van een logica van het emanciperen, participeren en maatschappelijk innoveren.

Meer weten?

Wil je meer weten over relevant onderzoek voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk? Op de website van Socius vind je regelmatig nieuwsberichten over nieuwe gepubliceerde onderzoeksresultaten of neem contact op met Socius-medewerker Marc Jans.

Bewaren