Digitalisering grijpt diep in onze samenleving in. Neem Uber of AirBnB als voorbeeld: dankzij slimme digitale technologie slagen deze bedrijven erin om, zonder zelf één voertuig of hotelkamer in bezit te hebben, een succesvol en gebruiksvriendelijk alternatief te bieden voor de klassieke taxi- en hotelindustrie.  Of kijk naar de snelle groei van e-commerce: Amazon, Zalando en Bol.com leggen de traditionele kleinhandel behoorlijk het vuur aan de schenen.

En hoe zit het dan met het sociaal-cultureel werk? Zet de digitalisering ook onze manier van werken onder druk? Hoe kunnen we ons daar tegenover verhouden? Dat was de vraag die we ons stelden op de studiedag “Sociaal-cultureel werk in digitale transformatie” op 9 juni jl.

We zien inderdaad allerlei initiatieven opduiken die op een heel andere manier invulling geven aan onze traditionele kerntaken: gemeenschapsvorming, educatie, maatschappelijke actie en cultuurbeleving. Gebruiksvriendelijke en gratis online tools verhogen de mogelijkheid om mensen te mobiliseren en een stem te geven aanzienlijk. Dankzij videotutorials op YouTube en online communities waar je terechtkunt met je vragen, kan je zelfstandig leren over de meest uiteenlopende onderwerpen. Via Meetup.com kan iedereen bij wijze van spreken een vereniging starten. Je plant een bijeenkomst over een onderwerp naar keuze en nodigt mensen uit via sociale media.

Waar staan we binnen 5 of 6 jaar?

Deze nieuwe businessmodellen beantwoorden vaak beter aan de behoeften van de gebruiker en zetten de klassieke modellen onder druk. Zelf gebruiken we privé wel al die nieuwe diensten en bewijzen zo hoe snel disruptie kan gebeuren.

Disruptie, aldus keynotespreker en co-auteur van het boek “Digital Transformation” Jo Caudron, betekent niet dat onmiddellijk iedereen van de nieuwe digitale mogelijkheden gebruik gaat maken; de klassieke manieren van werken blijven geldig, maar verliezen steeds meer terrein.  Disruptie treedt op vanaf het moment waarop de uitdager (Uber, Zalando, AirBnB, …) het kantelpunt bereikt waarop voldoende mensen voor die nieuwe speler kiezen.

Digitale disruptie komt er sowieso. Kijk bijvoorbeeld maar naar de sector van de openbare bibliotheken. In een samenleving waarin massa’s informatie digitaal en vaak gratis beschikbaar zijn, staat de bestaansreden van de bibliotheek onder zware druk. Om zich succesvol aan de nieuwe situatie aan te passen is het van belang de angst voor verandering te overwinnen en inzicht te krijgen in de achterliggende structuren en processen. Zo kan je zelf de transformatie voor een stuk leiden in plaats van alleen maar af te wachten en binnen enkele jaren vast te stellen dat je overbodig bent geworden.

Digitale transformatie: 7 metaforen

Aan de hand van 7 metaforen legt Caudron op een heldere manier de dynamiek van digitale transformatie uit. De website Digitale Krachten geeft de volgende samenvatting:

• De metafoor van het ‘glazen huis‘ beschrijft hoe digitalisering de relatie verandert tussen een organisatie en de buitenwereld.  Die relatie is transparant, nabij en wederkerig.
• Je huidig aanbod en je dienstverlening zijn gebundeld in afgelijnde pakketten, beperkt door fysieke grenzen, tijd en ruimte. De metafoor van ‘het pakket’ beschrijft hoe digitalisering dit grondig door elkaar schudt. Het maakt het mogelijk om aanbod en dienstverlening uit elkaar te trekken en eventueel te ‘herbundelen’.
• De metafoor van ‘de kikker’ beschrijft hoe digitalisering de traditionele waardeketen overhoop gooit. Andere aanbieders hebben je niet meer nodig als intermediair en springen over je heen. Maar er zijn ook kansen om zelf te springen en je rechtstreekser tot je publiek te richten.
• De metafoor van ‘de poortwachter’ beschrijft hoe digitalisering  andere opiniemakers, leiderschap en nieuwe spelers op de voorgrond brengt. Ze trekken de aandacht van de mensen naar zich toe en nemen mogelijk ook uw traditionele rol over.
• De metafoor van ‘de reiziger’ beschrijft hoe digitalisering zorgt voor een verandering van plaats en locatie. Er ontstaan hybride modellen die online en offline met elkaar combineren en een bijpassende gebruikservaring creëren. De relatie tussen mensen, locatie, hun apparaten, en de wereld om hen heen wijzigt drastisch.
• De metafoor van ‘de  participant’ beschrijft hoe door digitalisering het belang en de kracht van de massa toeneemt, zowel in het voordeel als het nadeel van een organisatie.
• De metafoor van  ‘de cyborg’ beschrijft de veranderde relatie tussen mens en technologie. En toont dat we pas aan het begin van de digitale revolutie staan: de veranderingen die nu al gebeuren zijn het topje van de ijsberg.

Van slagschip naar vloot

Digitale transformatie vormt voor iedereen een uitdaging, besluit Jo Caudron, maar zeker voor organisaties die al lang bestaan en al jarenlang een bepaalde werkwijze volgen. Zo’n organisatie lijkt op een groot slagschip, dat moeilijk wendbaar is. Op zich hoeft dat niet per se een probleem te zijn: nog steeds zijn veel mensen geholpen door deze manier van werken. Het past binnen hun klassieke leefwereld.

Maar daarnaast moeten we, om de mensen die migreren naar de digitale wereld ook te bereiken, nieuwe en kleine initiatieven nemen. Een hybride strategie dus: we gooien de oude modellen niet overboord. We hebben nog altijd publiek, we realiseren nog steeds onze doelstellingen. Maar we gaan wel borgen dat we binnen enkele jaren nog steeds relevant zijn door rond ons slagschip kleine, wendbare speedbootjes in te zetten