In het beleidsplanningsproces staan een aantal inhoudelijke en zakelijke beoordelingselementen centraal (bv. de strategische en operationele doelstellingen, de realisatie van de drie sociaal-culturele rollen enz.). In aanloop naar de nieuwe beleidsperiode vraagt ook het vrijwilligersbeleid om scherpstelling. Sociaal-culturele volwassenenorganisaties moeten verduidelijken wat de plaats van vrijwilligers in hun organisatie is, en op welke manier vrijwilligers betrokken en ondersteund worden in relatie tot hun visie en missie.

Troeven

Het sociaal-culturele volwassenenwerk heeft zijn wortels in vrijwilligersorganisaties waar vrijwilligers in essentie de werking dragen en professionals hen ondersteunen. De meeste verenigingen, etnisch-culturele federaties en bewegingen maken die organisatiekeuze vandaag nog steeds. Goed omkaderd vrijwilligerswerk met een grote mate van autonomie, is voor hen essentieel om de missie te realiseren. De Fietsersbond, het Internationaal Comité, LETS Vlaanderen, Welzijnsschakels, Merhaba, EVA en vele andere organisaties realiseren hun werking via de drijvende kracht van vrijwilligers. Missiegedreven en bezield vrijwilligerswerk behoort tot het organisatie DNA.

En aan bezielde vrijwilligers is er geen gebrek. Mensen blijven weloverwogen en vanuit verschillende motivaties kiezen om zich in te zetten. Om de maatschappij te veranderen, om zich in te zetten voor een groep, om zichzelf te ontplooien, of omdat het hen op een bepaald moment boeit of nuttig lijkt. Welke motivatie ook meespeelt in die keuze, vrijwilligers zijn de onverschilligheid voorbij. Er zijn dus voldoende gemotiveerde vrijwilligers en sociaal-culturele volwassenenorganisaties hebben het missiegedreven en bezield vrijwilligerswerk van oudsher in hun organisatie DNA. Sociaal-culturele organisaties hebben alle troeven in handen om een missiegedreven vrijwilligersbeleid vorm te geven.

Missiedrift

Toch blijkt het niet evident om als organisatie helder je missie te verwoorden, te verduidelijken waarom je vrijwilligers inzet en hoe hun vrijwilligerswerk bijdraagt aan jouw missie. Missies van verschillende organisaties groeien meer en meer naar elkaar toe en combineren vaak de volgende drie elementen: ontmoeten, individuele ontplooiing en ‘iets’ maatschappelijks veranderen. Organisaties met een focus op een bepaalde doelgroep of een thema slagen er beter in zich te onderscheiden (Piot & Heylen, 2017). Het begint met het verwoorden van een heldere missie. Daarna moet je als organisatie een goede match maken tussen de motivaties van de kandidaat-vrijwilligers en jouw eigen doelstellingen. Om vrijwilligers blijvend te motiveren dien je die match door te trekken in het vrijwilligersbeleid van welkom tot afscheid. En daar loopt het soms mis.

Sommige organisaties vertrekken eenzijdig vanuit de individuele – en bijgevolg zeer diverse – motivaties van vrijwilligers en verliezen hun organisatiemissie uit het oog. Andere organisaties investeren doorgedreven in vrijwilligersmanagement en ontwikkelen procedures (bv. voor registratie) om outputgerichte organisatieopbrengsten te realiseren die niet meer aan de kern van de missie raken. Beide opstellingen houden het risico in op een zogenaamde missiedrift: het afwijken van de oorspronkelijke organisatiemissie en doelstellingen. Vrijwilligerswerk kansen geven, betekent het serieus nemen van elk individueel engagement en zoeken naar een taak of functie waarbij een vrijwilliger zich verbonden voelt met jouw missiegedreven organisatie (Piot & Heylen, 2017).

Zonder verbinding tussen de bestaansgrond van een organisatie en de visie op de bijdrage van vrijwilligers, is vrijwilligerswerk zielloos (Heinsius, 1998)

Eigenaarschap op jouw missie en de visie op vrijwilligerswerk aanwakkeren is een intensief proces. Stel de vraag aan jouw bestuur, directie, beroepskrachten en vrijwilligers en de kans is groot dat je van de betrokkenen uiteenlopende ideeën hoort. Vrijwilligerswerk als een besparingsmaatregel, om een groter maatschappelijk draagvlak te creëren, om mensen een zinvolle plaats in de samenleving te geven, als forum voor participatief burgerschap of…

Zaak is van al die ideeën te inventariseren en grondig door te praten zodat je tot een gedragen visie komt waar iedereen in de organisatie zich eigenaar van voelt (Van Droogenbroeck, 2011).

• Wat is de visie op vrijwilligerswerk als maatschappelijk verschijnsel?
• Waarom werkt de organisatie met vrijwilligers?
• Wat is de bijdrage van vrijwilligerswerk aan het bereiken van de organisatiemissie?
• Wat is de plaats van het vrijwilligerswerk in relatie tot het overige werk: afbakening betaald en onbetaald werk?
• Op welke niveaus binnen de organisatie worden vrijwilligers ingezet?
• Hoe werkt de organisatie met vrijwilligers; zijn ze autonoom, werken ze samen met beroepskrachten, worden ze van dichtbij gevolgd of op afstand?
• Wat heeft de organisatie te bieden aan vrijwilligers?

Een heldere en gedeelde visie op vrijwilligerswerk en de link met de missie is cruciaal. Ze zorgt voor draagvlak bij het realiseren van jouw missie, vormt de basis om het vrijwilligersbeleid uit te werken, is een toetssteen om hierin later bij te sturen, en bovenal motiveert vrijwilligers en beroepskrachten omdat de onderlinge rollen duidelijk zijn.

Vorming vrijwilligersbeleid?

Wat is de plaats van vrijwilligers in jouw organisatie? Op welke manier betrekt en ondersteunt jouw organisatie vrijwilligers bij de visie en de missie? Op deze en vele andere vragen formuleer jij een antwoord tijdens de tweedaagse vorming ‘Vrijwilligersbeleid’ van Socius op 24 mei en 18 juni.

Enkele bronnen:

• Heinsius, J. (2003). Basisboek Vrijwilligersmanagement.Bussum: Uitgeverij Coutinho, 215 p.
• Piot, J. & Heylen, M/ (2017). Eat, love; volunteer: hoe vrijwilligers ondersteunen/ Kalmthout: Pelckmans Pro, 151 p.
• Van Droogenbroeck, I. (2011). Nieuw van alle tijden. Een vrijwilligersbeleid in organisaties. Tijdschrift domein Welzijn provincie Antwerpen, Themanummer Vrijwilligerswerk omkaderd, pp. 6-10. Een vrijwilligersbeleid in organisaties