Iedereen aan het roer: Commons Josaphat

Wat begon als een uitdagende denkoefening groeide uit tot een boeiend experiment. Een groep burgers, particulieren en verenigingen buigt zich over het braakliggende terrein van de Josaphat-site in Brussel en verkent de mogelijkheden van het gebied volgens de principes van de commons. Geert De Pauw neemt je mee in het leerproces van Commons Josaphat.

Op zoek naar verbinding

Het verhaal van Commons Josaphat begint wanneer een tiental enthousiastelingen, elk bezig met de idee van de commons vanuit een eigen invalshoek (bv. energie, huisvesting, enz.), samenkomen om te kijken waar zij van elkaar kunnen leren, hoe zij het principe meer op de kaart kunnen zetten in Brussel en de bestaande initiatieven zichtbaar kunnen maken. Wat hen verbindt? Het geloof dat het principe van de commons een waardig alternatief kan zijn voor heel wat uitdagingen in de grootstad.

Al snel kwamen er gemeenschappelijke kwesties naar boven, vertelt Geert: “Tijdens onze ontmoetingsmomenten focusten we elke keer op een ander thema: van internet en software tot meer tastbare zaken zoals bijvoorbeeld water. Er borrelden heel wat vragen naar boven: hoe beheer je een commons? Hoe kan je iedereen betrekken bij het beheer of de bestemming van de commons? Hoe ga je om met conflicten of hoe verhoud je je ten opzichte van de overheid?” De groep besloot daarom op verkenning te gaan en te bekijken of het principe werkelijk toepasbaar was op een stuk grond in de stad….

Van idee naar praktijk

Dat stuk terrein werd de Josaphat-site, een braakliggend gebied op de grens van Schaarbeek en Evere dat aan weerskanten omhelsd wordt door spoorlijnen. Geert schetst kort de geschiedenis van de wijk: “Vroeger was de site een goederenstation, maar een tiental jaren geleden werd het opgekocht door het Brussels gewest met de bedoeling er de Europese instellingen te huisvesten. Die plannen gingen niet door en toen wij onze blik op de 24ha richtten, was het er nog windstil op vlak van een mogelijke nieuwe bestemming voor de site.”

De groep besloot daarna een ideëenoproep te lanceren naar bewoners, verenigingen, handelaars en andere betrokkenen uit de omgeving. “De oproep werd gehoord. Een 100-tal mensen reageerde met uiteenlopende ideëen: van straatmeubilair tot een stedenbouwkundig plan voor het terrein. De verzameling ervan stelden we tentoon op Josaphat en tegelijkertijd lanceerden we hiermee het concept van de commons in de buurt. Commons Josaphat was geboren.”

Een gedragen concept

“We gingen met een selecte groep geïnteresseerden aan de slag in verschillende thematische workshops met de ideëen die werden voorgesteld: rond wonen, circulaire en coöperatieve economie, natuur en voedsel, vorming en cultuur, … . Het resultaat van deze workshops werd een collectieve tekst met een voorstel van mogelijke bestemmingen voor de Josaphat-site en een economisch model”, vertelt Geert, “Het voornaamste uitgangspunt in het voorstel is dat de grond zelf ook als commons beschouwd wordt en niet enkel de initiatieven die op het terrein ontstaan zoals bv. een co-housingproject of een crèche die bestuurd wordt door de ouders. De grond wordt in dit geval dus eigendom van een organisatie, een collectief van mensen, en wordt bestuurd door die mensen die effectief van de grond gebruikmaken, de buren ervan en de overheid. Samen beslissen zij wat er met de grond gebeurt.”

Naast de conceptnota zijn er al een heleboel kleinschalige initiatieven op de site zelf in gang gezet: een gemeenschapstuin, een foodtruck met enkel eten dat gerecupereerd werd, een mini-watertoren, speeltuigjes en noem maar op. De buurt is erg enthousiast over deze tijdelijke bezetting.

En de toekomst?

Het voorstel van Commons Josaphat werd ook gepresenteerd aan de brede achterban, net voor de gewestverkiezingen, en aan de verschillende politieke partijen. “Jammer genoeg wordt de conceptnota tot nu toe nog niet gehoord en zit Commons Josaphat nog niet mee aan de onderhandelingstafel van het gewest. Toch blijven we actief bezig en hopen we door verschillende acties de aandacht van het gewest te trekken en hen mee te nemen in ons verhaal. Al is het maar om samen met hen enkele kleine stappen te verkennen richting een volwaardige commons” kadert Geert.

Voorlopig heeft het gewest haar plannen om de site te verkopen opgeborgen, en dat is al een stap in de goede richting. De grootste uitdaging voor Commons Josaphat ligt erin de idee van de commons levendig te houden en te blijven praten over alternatieven, samen met alle betrokken partijen, zoals het binnen een waardige commons echt hoort.