Het nieuwe leren 2 – Een gevarieerd leerlandschap

Foto: WOCinTech Chat - Lic. Creative Commons (https://flic.kr/p/Fv3sF6)

In een vorige bijdrage hebben we onderzocht hoe in de huidige geconnecteerde samenleving de manier waarop mensen leren ingrijpend verandert. Leren vindt meer en meer plaats in, niet naast de dagelijkse praktijk, niet langer afgebakend binnen formeel voorziene plaatsen en tijdstippen, maar meer continu, in cocreatie met anderen, en met digitale technologie als belangrijk ondersteunend en faciliterend middel.

Evolutie naar informeel, sociaal en zelfgestuurd leren verandert je rol als aanbieder

Voor een educatieve aanbieder – onderwijs- of vormingsinstelling, bedrijfsopleider – heeft deze ontwikkeling belangrijke gevolgen. De klassieke werkvormen zoals lezingen, cursussen en workshops bestrijken slechts een deel van de gebieden waarin mensen leren. Een steeds groter deel van het leren vindt online plaats.

De plaats van het leren binnen de organisatie verandert: het gaat over meer dan het bezitten, neerschrijven en overdragen van kennis. Het vertrouwde opleiding/training denken evolueert volgens Patrick Belpaire naar een aanpak in termen van leertraject, of nog een stap verder, in de richting van een leeromgeving, waarbij finaal prestatie en resultaat centraal staan. In dergelijke leeromgevingen worden leren en werken geïntegreerd, ondersteund door technologie.

Het accent verschuift naar het ondersteunen van het (zelfgestuurde) traject van de lerende en het ontwikkelen en voeden van een lerende community. Mensen leren dingen door een cursus te volgen, maar ook door aan een MOOC deel te nemen, blogs te lezen, presentaties te bekijken op Slideshare of deel te nemen aan gesprekken op sociale media en andere online fora. Het leerlandschap dat je inricht moet daarom even veelvormig en gelaagd zijn als het leren zelf en een uitnodigende context bieden voor deze verschillende niveaus van engagement en betrokkenheid.

Dit houdt op de eerste plaats in dat je educatieve content in allerlei vormen online terug te vinden is, en niet enkel in je (face to face) cursusaanbod of je intranet. Het verhoogt immers je zichtbaarheid en versterkt je reputatie als expert op jouw gebied. Het kan een middel zijn om mensen te bereiken die nu niet aan je aanbod deelnemen omwille van agendaproblemen of tijdsgebrek.

Scaffolding als basisprincipe van een leerlandschap

Een centraal concept in het denken over zo’n leerlandschap is scaffolding. “To scaffold” is het Engelse woord voor “een steiger bouwen”. Hier staat het voor het zodanig organiseren van de leeromgeving dat je de lerenden in het begin de nodige ondersteuning geeft via het aanbieden van tussenstappen en die geleidelijk afbouwt naarmate hun expertise toeneemt. Je bouwt als het ware een steiger op met leerelementen die naast formeel leren ook andere vormen van leren omvatten en stimuleren.

In zijn model voor “scaffolded social learning” biedt Julian Stodd een kader aan om de structuur en de gewenste resultaten van formeel leren in balans te brengen met de collaboratieve en cocreatieve functies van sociaal leren. Het model bevat zowel formele (boxes) als sociale (bubbles) componenten.

De ‘bubbles’ zijn cocreatieve ruimtes waar je vragen kunt stellen, gevalsstudies voorlegt of oefeningen aanbiedt die binnen een lerende community behandeld worden. De “boxes” zijn formele elementen, zoals vormingsbijeenkomsten, e-learningcursussen of handboeken. Het geheel wordt gekaderd in een overkoepelend verhaal dat het gewenste leerresultaat beschrijft en (zelf)beoordeling mogelijk maakt.

In dit leerlandschap gaan mensen hun eigen weg, die niet noodzakelijk voor iedereen dezelfde is. Mensen kunnen verschillende dingen doen, maar sommige elementen kan je definiëren als gemeenschappelijk voor iedereen. Het is geen lineair traject, waarbij iedereen op dezelfde manier van punt A naar punt B geleid wordt, maar een verhaal met verschillende hulpmiddelen en ruimtes waar je je doorheen werkt.

Onze workshop social mediastrategie bijvoorbeeld is volgens een gelijkaardig model opgebouwd. In een eerste bijeenkomst schetsen we de context en verduidelijken de deelnemers hun leervragen. Vervolgens gaan ze gedurende enkele weken binnen een online leeromgeving aan het werk aan de hand van een reeks gestructureerde opdrachten, waarvan ze de resultaten in de groep delen. Tijdens deze periode is er permanent gelegenheid om via de online leeromgeving vragen te stellen. In een tweede bijeenkomst bespreken we de resultaten en ronden het proces af.

Maar ook voor mensen die niet meteen de stap zetten om een cursus of workshop te volgen, biedt zo’n werkwijze aanknopingspunten om op een minder gestructureerde en informele manier te leren. Op socius.be publiceren we regelmatig blogbijdragen en onderhouden een bloemlezing van interessante bronnen op onze Scoop.It pagina. Ook voor de ex-deelnemers is dit handig om naderhand zelfstandig het onderwerp verder op te volgen.

Nog een voorbeeld: de Canva-groep van KVLV op Facebook dient als aanvulling op en opvolging van de cursussen over het maken van uitnodigingen en flyers die de vereniging opzet. In deze Facebookgroep posten mensen voorbeelden van flyers en aankondigingen en stellen vragen, zodat ze van elkaar kunnen leren. Tegelijk vinden de groepsleden hier ook een aangepaste handleiding terug.

Cocreatie en kennisdeling zijn cruciaal

Een “social learning” benadering van het leren is niet vanzelfsprekend, niet voor de begeleider en ook niet voor de deelnemer.

Voor de begeleider houdt het in dat je een stuk controle opgeeft: je stapt af van het idee dat de organisatie alle antwoorden heeft en stelt je open voor de wijsheid van de groep of community. Als begeleider heb je een stem in de conversatie, maar het is niet de enige stem. We moeten niet alleen spreken, maar ook luisteren.

Als het goed zit is het verhaal dat uit een sociale leerbenadering voortspruit immers een gecocreëerd verhaal. Cocreatie is een proces waarin de deelnemers het formele verhaal dat de organisatie vertelt en wat ze elders lezen of zien, bediscussiëren, uitzoeken wat het voor hen te betekenen heeft, uittesten wat in het echt werkt en niet werkt, vertellen over de vooruitgang die ze boeken, en dit alles verwerken in een nieuw, eigen, gezamenlijk verhaal.

Op het delen van kennis zitten nog steeds allerlei blokkades. Aan de kant van de aanbieder leeft de angst dat het té genereus delen van kennis ertoe kan leiden dat mensen minder zullen deelnemen aan het eigen cursusaanbod of dat anderen (de concurrentie) met hun inzichten aan de haal zullen gaan. Vaak is het tegendeel waar: net dankzij het delen van je kennis en de feedback die je erop krijgt, verdiep je je expertise en breid je je netwerk uit.

Ook voor de lerenden bevat sociaal leren specifieke uitdagingen. Het houdt immers in dat ze de verantwoordelijkheid voor hun eigen leerproces opnemen, betekenis voor zichzelf creëren, hun eigen resultaten beoordelen en de verworven kennis delen. Dit zijn competenties die we op school niet geleerd hebben, maar in de hedendaagse kennissamenleving cruciaal zijn.

Hoe leren mensen nu precies in zo’n digitaal leerlandschap? In een volgende bijdrage bekijken we enkele typische leermechanismen.