De wereld van educatie en vorming is volop in beweging. Willen we als sociaal-culturele organisatie de diversiteit van het nieuwe leren omarmen, dan moeten we ons niet enkel richten op klassieke face-to-face leeractiviteiten zoals cursussen en studiedagen, maar een digitaal leerlandschap opbouwen waarin mensen op verschillende manieren kunnen leren.

Dat houdt niet per se in dat we onze bestaande werkwijzen volledig over boord zetten, wel dat we daaromheen nieuwe strategieën, methoden en modellen ontwikkelen.

Landschap in verandering

Enkele verschuivingen die we zien gebeuren:

• Er is een toenemende belangstelling voor informeel en sociaal leren als antwoord op het beperkte rendement van formeel georganiseerd opleidingsaanbod;
• Het belang van online leren neemt toe. Kijk bijvoorbeeld naar de populariteit van MOOCs (massive open online courses) of de opmars van blended learning (gecombineerd leren) in het hoger onderwijs;
• Gepersonaliseerd en zelfgestuurd leren wordt populairder en makkelijker dankzij digitale technologie.

In onze geconnecteerde digitale samenleving heeft het begrip leren een nieuwe invulling gekregen. Het vertrouwde model van in groep samenkomen om onder deskundige begeleiding een leerproces te doorlopen is niet langer de norm. Leren gebeurt meer en meer continu, langdurig en verweven met het dagelijkse handelen. Leren doe je in, niet naast de dagelijkse praktijk en niet langer afgebakend binnen daartoe voorziene plaatsen en tijdstippen.

Tegenover formele educatie en het doorgeven van gestructureerde kennis ontstaat de mogelijkheid om cocreatief oplossingen te vinden voor problemen waarmee we vandaag te maken krijgen en om nieuwe kennis te genereren.

In onze geconnecteerde digitale samenleving heeft het begrip leren een nieuwe invulling gekregen. Het vertrouwde model van in groep samenkomen om onder deskundige begeleiding een leerproces te doorlopen is niet langer de norm.

Niet enkel de manier waarop, maar ook de aard van de kennis zelf verandert: van gecodificeerd, statisch, opgeslagen in boeken en instituten naar gecocreëerd, dynamisch, voortdurend in verandering, voortdurend verfijnd en verrijkt in lerende communities binnen én buiten de organisatie. Digitale technologie speelt in dit alles een bepalende rol.

De vraag is hoe we als vormingsorganisatie met deze nieuwe situatie omgaan. Een eerste stap in het zoeken naar antwoorden is proberen te verhelderen wat er nu precies aan de hand is: hoe ziet dat “nieuwe leren” er concreet uit?

Een voorbeeld

De website van vereniging X is aan vernieuwing toe. Bestuurslid Willem neemt de taak op zich om een nieuwe site te bouwen. Hij heeft weliswaar een achtergrond in IT, maar heeft van websites maken helemaal geen kaas gegeten. Na wat zoekwerk op het internet ontdekt hij dat er zoiets bestaat als WordPress: een systeem om zonder technische kennis websites te maken.

Al gauw merkt hij dat hierover op YouTube duizenden instructiefilmpjes te vinden zijn en hij gaat aan de slag. Na een paar maanden zoeken, experimenteren en ploeteren, slaagt hij erin om een mooie website in elkaar te steken, compleet met een handige activiteitenkalender en een online inschrijvingsmodule.

Toevallig ontdekt hij zo ook meetup.com, een platform waarmee je allerlei activiteiten kan aankondigen waarop mensen zich kunnen inschrijven. Hij ontdekt dat er in Antwerpen regelmatig een Meetup-groep WordPress-enthousiastelingen bijeenkomt. Prompt sluit hij zich bij de groep aan, omdat het toch handig is als je, naast de informatie die je op het internet vindt, mensen in levenden lijve kan aanspreken om je vragen te stellen.

Informeel en sociaal leren

Twee termen die je vaak hoort vallen als het over leren gaat, en die bekend zijn in het kader van het sociaal-cultureel werk, zijn informeel en sociaal leren.

Informeel leren is het opbouwen van praktijkkennis vanuit directe ervaring en actie. Dit soort kennis is pragmatisch en specifiek voor bepaalde situaties, en functioneert deels onbewust. In ons voorbeeld zie je hoe Willem, op basis van een zelfgekozen doel, verschillende acties onderneemt, zonder dat daar een echt “leerprogramma” aan te pas komt: tutorials op het internet raadplegen, dingen uittesten, contact zoeken met anderen die hem mogelijk kunnen helpen.

Informeel leren kan je vergelijken met fietsen: je kiest zelf je tempo en je bestemming. Formeel leren daarentegen is met de bus meerijden: de chauffeur beslist waar je heengaat.

Sociaal leren is leren van en met anderen, vaak in het kader van een gemeenschappelijk doel, behoefte of interesse om samen op een cocreatieve manier een onderwerp aan te pakken.  Dit is een soort leren dat je online vaak aantreft: bekijk vanuit dat perspectief maar eens de Facebookgroep van Velt.

De twee begrippen komen vaak samen voor, maar omvatten dus eigenlijk verschillende dingen. Als je formeel-informeel en individueel-sociaal als twee assen van een matrix bekijkt, dan kom je tot volgend overzicht:

Zelfgestuurd leren

De brede toegang die het internet biedt tot alle denkbare vormen van kennis maakt het mogelijk – voor wie weet wat hij wil en voldoende gemotiveerd is – om op eigen houtje, zonder enige vorm van formele coaching, een zelf uitgestippeld leerpad te bewandelen.

Mensen leren omdat ze een bepaalde noodzaak ondervinden, gemotiveerd zijn vanuit een praktische doelstelling. Hoogleraar Filip Dochy omschrijft dit als “UHP”: een gevoel van urgentie, een ervaren hiaat of een probleem. Deze UHP vormt het startpunt of de aanleiding voor leren.

Zelfgestuurd leren houdt in dat de lerende zelfstandig en met zin voor verantwoordelijkheid de sturing voor de eigen leerprocessen in handen neemt. Hij bepaalt zelf zijn leerbehoeften en leerdoelen, en de manier waarop hij te werk zal gaan.

De lerende ontwikkelt een aantal strategieën, al dan niet onder begeleiding, om tot een goed leerresultaat te komen: verbanden leggen, onderzoeken, schematiseren, ordenen, het eigen leerproces plannen, resultaten beoordelen.

Geconnecteerd leren

Connectivisme is een leertheorie die in 2005 is ontwikkeld door George Siemens en Stephen Downes. Centraal in deze theorie staat het leren in netwerken. Leren is een proces van verbinden van bepaalde nodes (punten in het netwerk) of bronnen van informatie.

In een netwerk kan alles een knooppunt zijn: de lerende zelf, iemand anders, een boek of informatiedrager, een machine, een website, alles waarmee de lerende zich kan verbinden. Het vermogen om te leren, om connectie te maken tussen velden, ideeën en concepten, is in deze benadering belangrijker dan de opgeslagen kennis op zich.

Digitale technologie is een bepalende factor. Technologie is niet de essentie maar versterkt en faciliteert leer- en communityprocessen.

In ons voorbeeld zijn o.a. YouTube-tutorials en de Meetup-groep knooppunten in het lerend netwerk van Willem. Een ander voorbeeld: de centrale “node” die mensen kan triggeren om iets te leren over het begeleiden van lokale afdelingen van verenigingen is een online test, omkaderd met de nodige achtergrondteksten en video’s, én met doorverwijzing naar relevante artikels op socius.be. Ga eens kijken op afdelingsbegeleiding.socius.be.

Digitale technologie is bij dit alles een bepalende factor. Technologie is niet de essentie maar versterkt en faciliteert leer- en communityprocessen.

Lerende communities

Leren is een sociaal gebeuren. De groep motiveert, helpt, inspireert, biedt vergelijkingspunten om je eigen leerproces te toetsen. De groep kan bestaan uit een aantal mensen waarmee je fysiek samenkomt – de Meetup-groep bijvoorbeeld, of de vertrouwde cursusgroep – maar even goed uit een online community van mensen die je nog nooit in levenden lijve gezien hebt – bijvoorbeeld de groep WordPress experts op LinkedIn.

Waar het om gaat is dat je een plek hebt om vragen te stellen, verhalen te vertellen, te luisteren naar de verhalen en de oplossingen van anderen en daaruit te leren. Een lerende community is een plek waar “tacit tribal knowledge” (impliciete gedeelde kennis) gearticuleerd en gedeeld wordt: de leden van de community – de “tribe”-  werken via de verhalen die ze delen voortdurend formele vaststaande kennis bij en valideren die. Cocreatie is wat gebeurt binnenin communities en storytelling is het mechanisme dat maakt dat deze verhalen wijder gehoord worden.

Meer lezen

De strategieën en modellen, en de manieren waarop je een online leeromgeving concreet kan vormgeven, werken we in enkele vervolgbijdragen uit:

• Leren in de digitale samenleving
• Een gevarieerd leerlandschap
• De mechanismen van geconnecteerd leren
• Software en platformen
• Blended learning of online en offline combineren
• 7 gouden tips voor de lancering van je online cursus

Op onze Scoop.It pagina over e-leren vind je een overzicht van de bronnen die ons bij deze blogreeks geïnspireerd hebben.

Alle vragen, aanvullingen en bedenkingen zijn welkom. Post ze in het commentaarveld hieronder.

Bewaren

Bewaren

Bewaren