Elke mens is uniek. In elke groep is verschil troef. Elke groep bestaat immers uit individuen met elk hun eigen kennis, vaardigheden, verlangens, wensen en ‘zijnsvragen’. Als je dus zorg verleent, lesgeeft, leiding geeft of een groep traint, is het omgaan met deze verschillen je waarschijnlijk niet vreemd. Meer nog, vaak vormen de verschillen in groepen en tussen mensen een ongekende bron van inspiratie en creativiteit. Maar er is meer aan de hand. De laatste jaren krijgen we steeds meer vragen over het omgaan met heterogeniteit. Als je dan verder ingaat op die vraag, blijkt het vaak te gaan om etnisch-culturele verschillen. Blijkbaar vraagt deze heterogeniteit om speciale aandacht. Meer en meer zorgverleners, leerkrachten, leidinggevenden of trainers stellen vragen rond het omgaan met diversiteit, met verschil, met de factor ‘cultuur’ in hun dagdagelijkse praktijk.
Cultuur als zichtbaar verschil
Een eerste reden waarom specifiek deze verschillen aandacht vragen en krijgen, is wellicht dat het erg zichtbare verschillen zijn. We krijgen vragen van zorgverleners over hun “allochtone” patiënten, we horen directies zeggen dat ze hun school “zien verkleuren”. Aanvankelijk vielen vooral die eerste ‘andersen’ op, op dit moment zijn de verhoudingen echt aan het keren. Van ziekenhuizen waar niet alleen patiënten maar ook personeel voor meer dan 50% bestaat uit mensen van etnisch-culturele minderheden tot en met klassen waar alleen de leerkracht misschien nog ‘wit’ is. Er is een zichtbare verandering aan de gang in onze samenleving: in scholen, op werkvloeren, in zorginstellingen. Die heeft met demografische gegevenheden te maken. Het is een realiteit in het samenleven.
Etniciteit en identiteit
Een tweede reden waarom etnisch-culturele verschillen aanleiding zijn tot vragen, studiewerk en maatregelen, is ook dat etniciteit zo’n belangrijk element van onze identiteit uitmaakt. En dit is meteen een wat gekke uitspraak. Want de ‘witten’ – lees: de groep behorend tot de dominante groep in de samenleving – zullen etniciteit nooit thematiseren. Maar ze maken de etniciteit van de minderheidsgroepen wel tot een thema. Net omdat de etnisch-culturele verschillen raken aan ons normen-en waardenkader. En hoewel we zeker van een dynamische kijk op cultuur en identiteit vertrekken, is cultuur niet zomaar een jas die je even uittrekt; je belichaamt cultuur. Etnisch-culturele verschillen zijn dus nogal wezenlijke verschillen, verschillen die raken aan het fundament van wie we zijn.
Ongekend is onbemind
Een derde reden waarom deze verschillen buiten-gewoon zijn of worden gezien, is dat het contact tussen mensen uit de meerderheidsgroep en uit minderheidsgroepen, ondanks de permanente ‘blootstelling’ aan elkaar, beperkt blijft. We hebben dus weinig kennis en ervaring om op te bouwen. Het vreemde is een vreemde voor ons. Dat is minder met andere verschillen in groepen zoals bv. gender, samenwoonvormen enz. Hier is de kennis van elkaar veel meer gemeengoed. Hoewel we zeker niet zullen ontkennen dat ook hier stereotypen, vooroordelen en discriminatie welig tieren. Want fundamenteel spelen dezelfde mechanismen een rol bv. in- en outgroupfenomenen.
Enerzijds erkennen we dus dat heel vaak in elke groep, in elk interpersoonlijk contact, essentiële elementen uit de interactieleer en groepsdynamica spelen. Anderzijds zijn er toch enkele specifieke elementen: witte privileges, gevoelige zones of bijvoorbeeld talige misverstanden in het werken met heterogene groepen. Aandacht hebben voor deze specifieke elementen is binnen het diversiteitsvraagstuk dus onmisbaar.
Deze tekst maakt deel uit van het boek ‘Mijn hulpverlener is een held. Over zorg in een superdiverse samenleving’ dat in september 2016 zal verschijnen.
Over de auteur
Fanny Matheusen is een gids in leer- en transitieprocessen. Met Goesthing begeleidt zij het leren in groep in diverse settings: gaande van leergemeenschappen tot intervisiegroepen of train the trainers.
Meer weten?
Wil je meer weten over werken met verschil en diversiteit? Neem dan contact op met Socius-medewerkster Bea Elskens.
